نکات کاربردی در انسولین درمانی

قبل از شروع مطالعه این مطلب، توصیه می‌شود به نشریه پیام دیابت شماره ۵۵ بهار ۹۱ صفحه ۲۲ مراجعه فرمایید.

در آنجا توصیه شده بود که قندخون افراد دیابتی قبل از وعده اصلی غذا باید بین ۱۳۰- ۹۰ میلی‌گرم درصد باشد و در زمینه کنترل قندخون در اندازه ذکر شده، توصیه‌های لازم ارائه گردیده بود. اما هیچگاه فراموش نکنید که برای در امان بودن از عوارض دیررس دیابت باید سعی شود قندخون دو ساعت بعد از هروعده غذایی، حداکثر ۱۸۰ میلی‌گرم درصد باشد.

 

درصورتی که قندخون ناشتا بین ۱۳۰-۹۰ میلی‌گرم درصد باشد:

اگر انسولین رگولار (معمولی، شفاف) تزریق می‌کنید ۱۵ دقیقه و در صورتی که انسولین آنالوگ تزریق می‌کنید باید حدود ۱۰ دقیقه بعد ازتزریق، غذا میل نمایید

 

• درصورتی که قندخون قبل از صبحانه برای مثال ۱۶۲ باشد، لازم است بین تزریق و غذا خوردن، ۳۰ دقیقه فاصله باشد.

• در صورتی که قندخون، بالای ۱۸۰ میلی‌گرم درصد باشد باید انسولین تزریق شود و ۴۵ دقیقه صبر کنید و سپس غذا میل نمایید.

• اگر قندخون بالای ۳۰۰ باشد برای مثال ۳۳۵، ابتدا باید قندخون را در حد اهداف درمانی پایین آورد، یعنی چه؟ همانطور که در بالا گفته شد هدف این است که قندخون قبل از غذا بالاتر از ۱۳۰ نباشد (البته برای کسانی که زیر ۶۵ سال هستند و مشکل خاص دیگری ندارند)، خوب چه باید کرد؟ فرد دیابتی ابتدا باید بداند یک واحد انسولین رگولار چه میزان قند خون را پایین می‌آورد، حال در فرد ذکر شده با قندخون ۳۳۰، چه مقدار لازم است تا به اهداف درمانی برسد؟ اگر در نظر بگیریم که یک واحد انسولین ۴۰ میلی‌گرم درصد قندخون را کاهش می‌دهد، می‌توان به صورت زیر، مقدار انسولین لازم را حساب کرد

 

۲۰۰=۱۳۰-۳۳۰

(قندخون اضافی = قندخون هدف – قندخون اندازه گیری شده کنونی)

 

۵=۲۰۰:۴

(واحد انسولین تزریقی=کاهش قندخون به ازای یک واحد : قندخون اضافی)

 

یعنی ۵ واحد انسولین نیاز دارد که قندخون وی اصلاح شود. به این میزان، انسولین اصلاحی می‌گوییم. بنابراین، فرد ذکر شده، ابتدا ۵ واحد انسولین تزریق می‌کند و حداقل ۲ ساعت بعد، مجدد قندخون خود را کنترل می‌نماید. اگرقندخون زیر ۲۰۰ باشد مجدد مقدار همیشگی انسولین رگولار خود را تزریق، و بعد از حداقل ۲۰ تا ۳۰ دقیقه، غذا میل می‌کند. شایان ذکر است در صورتی که فرد مذکور، انسولین ان.پی.اچ تزریق می‌کرد باید همزمان با انسولین اصلاحی نیز آن را تزریق نماید.

 

در هر حال، هدف از کنترل قندخون، دیابت بدون عوارض در تمام طول عمر است.

 

نکات کاربردی در انسولین درمانی

افراد دیابتی که انسولین تزریق می‌کنند، لازم است حداقل ۴ بار در روز قند خون خود را آزمایش کنند. یکی از زمان‌هایی که توصیه می‌شود دیابتی‌ها قند خون خود را آزمایش کنند، به خصوص کودکان و نوجوانان و افرادی که زندگی روزمره فعالی دارند، “آخر شب و یا هنگام خواب” است. به خاطر بسپارید که مقدار این نوبت قند نباید کمتر از ۱۳۰-۱۲۰ و یا بیشتر از ۱۸۰ میلی‌گرم باشد!

 

موارد متعددی دیده شده است که دیابتی و یا والدین ایشان قند خون را آزمایش کرده‌اند و با توجه به این که میزان، قند خون بالای ۱۸۰ میلی‌گرم درصد بوده، انسولین اضافی تزریق شده و در پی آن، ساعت ۳-۲ نیمه شب، به دلیل هیپوگلیسمی شدید، دیابتی روانه بیمارستان گردیده است! در حالی که باید توجه داشت که هر گاه در شیوه درمان خود تغییری دادیم، لازم است حتماً یک تا دو ساعت بعد از آن، قند خون خود را آزمایش کنیم تا دریابیم که آیا به اهداف درمانی خود دست یافته‌ایم یا خیر؟

 

دیابتی‌های عزیز در مطالب قبل ملاحظه نموده‌اید که میزان قند خون ناشتا باید بین ۱۳۰-۹۰ میلی‌گرم درصد باشد. همچنین آموخته‌اید که اگر قند خون قبل از غذا (ناشتا) کمتر از ۹۰ و یا بیشتر از ۱۳۰ میلی‌گرم درصد باشد چه کار باید بکنید.

 

در این مقاله به موارد دیگری می‌پردازیم که شاید برای شما هم اتفاق افتاده باشد! اما قبل از شروع مطلب، بار دیگر بر این موضوع تأکید می‌کنم: هنگامی می‌توانید نکات کاربردی انسولین درمانی را به کار گیرید که حتماً در کلاس‌های آموزشی دیابت شرکت کرده باشید. اگر چندین سال از آموزش‌شما می‌گذرد باید دوباره در این کلاس‌ها شرکت جویید.

 

جوانی در محل کار خود دچار پرادراری می‌شود. از آن جا که مقدار صبحانه و ناهار‌ش رابیشتر از روزهای قبل میل کرده می‌پندارد میزان قند خون او افزایش یافته لذا در محل کار، خلاف معمول هر روز، ابتدا انسولین قبل از وعده شام راتزریق، و به سوی منزل حرکت می‌کند. اما قبل از صرف شام ، خود را روی تخت بیمارستان می‌بیند! وی هر روز انسولین خود را در منزل، قبل از صرف غذا، تزریق می‌کرده اما، امروز به دلایل فوق‌الذکر، انسولین خود را در محل کار تزریق می‌کند و در پی آن، به جای صرف غذا، سر از بیمارستان در می‌آورد!

 

این فرد با توجه به علائم ظاهری و افزایش مقدار غذای خود، اقدام به تزریق انسولین کرده در حالی که باید اول قند خون خود را آزمایش می‌کرد و بعد بر مبنای آن، انسولین تزریق می‌نمود. اگر این کار را می‌کرد متوجه می‌شد که تکرر ادرارش به دلیل بالا بودن قند نبوده است!

 

نکات کاربردی در انسولین درمانی (۳)

در این مقاله با چگونگی انسولین درمانی در موقعیت های مختلف آشنا می شویم. شایان ذکر است که درهرنوع تغییردرشیوه زندگی و تغییر در درمان با پزشک خود مشورت کنیم.

 

مورداول: دختر خانمی ۱۵ ساله که حداقل ۴ بار در روز قندخون خود را درمنزل کنترل می‌کند. نتیجه آخرین

HbA1c

وی حدود ۶/۵ درصد بوده است. وی از شروع تعطیلات تابستانی ناگهان دچار قندخون‌های ۲۰۰ حتی بالای ۳۰۰ هم شده است!

به گفته خودش و والدین‌اش تغذیه او با روزهای دیگر تفاوتی نداشته است

 

 

• درچنین مواقعی باید تغییر فصل و پی‌آمد آن، تغییر در شیوه زندگی را مد نظر قرارداد. اکثر دانش‌آموزان معمولاً حدود ۷-۶ صبح ازخواب بیدار می‌شوند، تزریق قبل از صبحانه‌شان را انجام می‌دهند و پس از خوردن صبحانه عازم مدرسه می‌شوند. با شروع تعطیلات تابستانی اکثر این دانش‌آموزان دیر به بستر می‌روند، صبح هم دیر ازخواب بیدار می‌شوند(مثلاً بین ساعت های ۱۳-۹).

 

• در این شرایط لازم است قندخون بیش از گذشته کنترل شود، مثلاً ۷-۶ بار در روز و انسولین طولانی اثر

(NPH)

شب به جای قبل از شام، قبل از خواب تزریق شود (مثلاً حدود۱۱ شب تا ۱ بامداد) تا برای افرادی که صبح روزبعد دیر ازخواب بیدار می‌شوند هنوز اثرمیزان انسولین پایه موجود باشد.

 

مورد دوم: پسربچه ای ۷ ساله که حدود ۱۰ روز است دیابت وی تشخیص داده شده و یک هفته را هم در بیمارستان سپری کرده است. با دوبار تزریق در روز (صبح وشب) و ۹ واحد انسولین رگولار و ان.پی .اچ از بیمارستان مرخص گردیده.والدین اوچند باردرروزقندخون او را اندازه گیری کرده و دچار اضطراب شدید شده‌اند چون اغلب، میزان قندخون‌های ۲ ساعت بعد از ناهار وقبل از شام او بالای ۴۰۰ است! موضوع اضطراب‌آورتر برای مادر محمد، “دفعات تزریق در روز است و او میل دارد که این دفعات کاهش یابد!” در حالی که در چنین شرایطی باید “کنترل میزان قندخون” مدنظر باشد و نه دفعات تزریق!

 

• در این مورد ابتدا توصیه‌های لازم برای “ضرورت کنترل قندخون درحد طبیعی” به مادر محمد ارائه شد.

• در شروع ابتلا به دیابت، دیابتی نیاز بیشتری به انسولین دارد.درموردمحمد با توجه به این که قبل از ظهر و قبل از شام میزان قندخون محمد بالاست باید حتماً دفعات تزریق بیشتر شود. ۲ بار تزریق در روز به نیاز این دیابتی پاسخ مطلوب نمی‌دهد.

• مقادیر جدید انسولین نیز متناسب با نتایج تست‌های مکررقندخون تعیین می‌گردد. حداقل ۲۵-۱۵ واحد انسولین نیاز است.

• حداقل ۴ بار در روز نیاز به تزریق انسولین وجود دارد: انسولین پایه، انسولین قبل از وعده های غذا، وانسولین آخرشب(و احتمالا،انسولین اصلاحی ).

 

نکات کاربردی در انسولین درمانی(۴)

در مطالب قبلی نکاتی آورده شده است که اغلب خانواده‌های افراد دیابتی به نوعی با آن‌ها درگیر بوده‌اند. در این شماره نیز به نکاتی دیگر می‌پردازیم. اما ضروری است که بدانیم بدون شرکت در کلاس‌های آموزشی دیابت، در عمل نمی‌توانیم از نکات ذکر شده برای کنترل قند خون خود بهره ببریم.

 

اصولاً هدف از انسولین درمانی، عبارت است از: “جایگزینی انسولین مورد نیاز بدن به گونه‌ای که قند خون در حد طبیعی کنترل باشد و از نوسانات شدید جلوگیری شود و میزان HbA1c زیر ۷ درصد قرار داشته باشد.” لذا برای این که بتوانیم ترشح انسولین در افراد غیر دیابتی را به درستی تقلید کنیم (کپی‌برداری کنیم) باید سه نوع پوشش انسولین داشته باشیم:

 

۱- انسولین پایه

۲- انسولین قبل از وعده غذایی

۳- انسولین اصلاحی

 

انسولین پایه: انسولین پایه برای حفظ ثبات قند خون در حد ثابت (۱۳۰- ۹۰ میلی‌گرم درصد) برای زمانی است که غذا میل نمی‌کنیم. برای این کار باید از انسولین دیر اثر، ۱ تا ۳ در روز استفاده نمود. میزان انسولین پایه با همکاری دیابتی و پزشک معالج صورت می‌گیرد و فرد دیابتی بدون نظر پزشک معالج خود اجازه تغییر مقدار آن را ندارد! اگر طی سه یا چهار بار اندازه‌گیری قند خون قبل از غذا،‌ متوجه کاهش و یا افزایش قند خون خود خارج از حد اعلام شده (۱۳۰- ۹۰ میلی‌گرم درصد) شدید و دلیلی برای آن نیافتید فوراً با پزشک خود مشورت نمایید.

 

انسولین قبل از وعده غذایی: طبیعی است که با صرف غذا، میزان قند خون افزایش می‌یابد. لذا ما با تزریق انسولین قبل از وعده غذایی (صبحانه، ناهار و شام)، قند خون را در محدوده ۱۸۰-۱۳۰ میلی‌گرم درصد، کنترل می‌کنیم. نوع این انسولین باید انسولین زود اثر باشد و میزان آن را با توجه به واحد کربوهیدرات (واک) هر وعده غذایی تعیین نمود. حدود ۳- ۱٫۵ واحد انسولین به ازای هر واک. شایان ذکر است که میزان انسولین مصرفی افراد با هم متفاوت است یعنی هر دیابتی درمان خاص خود را دارد زیرا عوامل متعددی در مقدار مورد نیاز انسولین هر فرد اثر می‌گذارند. عواملی چون “سن، وزن، قد، جنسیت، مدت ابتلا به دیابت، سایر بیماری‌های احتمالی، عادات غذایی و ….”. به خاطر داشته باشید فقط دیابتی‌هایی قادرند میزان این انسولین را با توجه به واک صرف شده تنظیم نمایند که در کلاس‌های آموزش کاربردی دیابت شرکت کرده باشند!

انسولین اصلاحی: انسولین اصلاحی ارتباطی با میزان کربوهیدرات (واک) مصرفی ندارد. هرگاه میزان قندخون بالاتر از حدود ذکر شده بود، لازم است برای کاهش آن، از انسولین زود اثر استفاده نمود. به عبارت دیگر، اگر قبل از وعده‌های غذایی، قند خون را اندازه‌گیری نمودیم و متوجه شدیم که میزان آن بالاتر از میزان هدف یعنی ۱۳۰ میلی‌گرم درصد است، باید به مقدار انسولین قبل از وعده غذایی، مقدار انسولین اصلاحی را نیز اضافه کنیم.

 

در خاتمه باز هم خاطر نشان می‌کنم که: برای کنترل و حفظ دائمی قند خون در حد طبیعی، باید در کلاس آموزشی دیابت شرکت کنیم. ضمن این که این دوره‌ها هر سال باید تکرار شود و از فکر یک بار شرکت در کلاس‌، بیرون بیاییم. شرکت هر ساله در دوره‌های آموزشی، اطلاعات ما را به روز نگه می‌دارد و از صرف هزینه‌های ناشی از عدم کنترل قندخون جلوگیری می‌کند. مراجعه به موقع به پزشک نیز اصل مهمی در این کنترل و پیشگیری از عوارض است، حتی اگر هیچ مشکلی نداشته باشید!

 

نکات کاربردی در انسولین درمانی(۵)

افراد دیابتی و والدین ایشان باید بدانند که انسولین ، دارویی با اثر بسیار بالاست و هر گونه سهل‌انگاری یا اشتباه در مقدار تزریق آن ممکن است خطرناک باشد و حتی دیابتی را با خطر جانی مواجهه سازد(مثل هیپوگلیسمی شدید)! به همین دلیل علاوه بر پزشک، ‌کودک و نوجوان دیابتی، به ویژه والدین ایشان باید ازآگاهی و اطلاعات لازم و کافی در این زمینه برخوردار باشند که حضور در دوره‌های آموزشی و تکرار آن در هر سال،‌ این امکان را برای دیابتی و خانواده او فراهم می‌سازد.

 

لازم است والدین محترم یک دیابتی مبتلا به دیابت نوع ۱، اطلاعات خود را از تیم بهداشتی- درمانی دریافت کنند زیرا والدین شبانه‌روز خود را با فرزند دیابتی خود می‌گذرانند و محوریت درمان در دست ایشان است.

 

موفقیت انسولین درمانی ابتدا به «نوع انسولین و میزان آن» بستگی دارد. انتخاب درست نوع و میزان انسولین به عوامل متعددی وابسته است؛ عواملی چون «سن، وزن، قد، جنس، چگونگی فعالیت جسمی،‌ عادات غذایی، وضع زندگی،‌ سن ابتلا به دیابت، مدت ابتلا به دیابت، وضع اقتصادی- اجتماعی دیابتی و خانواده او، وجود بیماری‌های حاد و مزمن،‌ روند دیابت، دفعات تزریق و … .»

 

در شماره‌های گذشته درمورد «انسولین پایه، انسولین قبل از وعده‌غذا و انسولین اصلاحی» توضیح داده شد (حتماً مطالعه کنید).

 

در مواقع زیر، نیاز به انسولین افزایش می‌یابد:

• بروز عفونت

• بیماری همراه با تب

• کاهش فعالیت جسمی

• مصرف برخی از داروها

• دوران عادت ماهانه

 

در موارد زیر،‌ نیاز به انسولین کاهش می‌یابد:

• حین فعالیت جسمی و ورزش

• مصرف برخی از داروها

 

کودکان و نوجوانان دیابتی و والدین ایشان باید در کلاس‌های آموزشی دیابت شرکت کنند تا یاد بگیرند که انسولین و مقدار مصرف آن بدون کسب آگاهی‌های لازم، ‌ممکن است نه تنها به دیابتی کمکی نکند بلکه او را در معرض خطر نیز قرار دهد. ساده‌انگاری است اگر فکر کنید ۱ یا ۲ واحد انسولین مشکلی ایجاد نمی‌کند!!

 

همیشه به خاطر داشته باشید که روند درمان دیابت هر فرد،‌ خاص خود اوست و با دیگری تفاوت دارد!

 

نکات کاربردی در انسولین درمانی(۶)

در اکثر کشورها بویژه درکشورما، والدین افراد دیابتی و یا دیابتی‌هایی که به دلیل تولید نشدن یا کاهش تولید انسولین در بدن، انسولین مورد نیاز خود را باید جایگزین کنند، همیشه این پرسش را دارند که آیا امکان کاهش دفعات تزریق انسولین وجود دارد؟

این افراد به جای اندیشیدن به این مسئله باید بر این نکته متمرکز شوند که چگونه می توانند قندخون خود را درحد طبیعی کنترل نمایند تا با وجود دیابت بتوانند خوب، شاداب، سالم و طولانی زندگی کنند!

در شماره های گذشته مجله پیام دیابت، درمورد “افزایش و کاهش قندخون، نحوه جایگزینی انسولین، انسولین پایه، انسولین قبل از وعده های غذایی و انسولین اصلاحی و….” مطالبی ارائه شده که توصیه می کنم مطالب ذکر شده را بارها و بارها بخوانید.

 

روش های جایگزینی انسولین

برای جایگزینی انسولین مورد نیاز بدن روش‌ها و نیز وسایل مختلفی (سرنگ، قلم و پمپ انسولین) وجود دارد.

معمولاً افراد دیابتی نوع۱، لازم است طی ۲۴ ساعت به دفعات انسولین مورد نیاز خود را جایگزین کنند (روش تزریقات مکرر انسولین).

اما در مورد جایگزینی انسولین برای دیابتی‌های نوع ۲ می‌توان با روش معمول درمان (تزریق دو تا سه بار در روز) این کار را انجام داد.

 

روش معمول

در روش معمول، انسولین زود اثر و دیر اثر (به صورت مخلوط)، دو تا سه بار در روز تزریق می شود. در این شیوه درمان بر اساس میزان انسولین، روند زندگی روزمره بنا می شود. به عبارت بهتر باید مقدار غذای مصرفی و فعالیت جسمی و اصولا شیوه زندگی بر اساس میزان انسولین تزریقی تنظیم شود. به همین دلیل، دیابتی باید یک زندگی منظم و با برنامه داشته باشد و تغییری در فعالیت ورزشی و تغذیه ای خودایجاد نکند زیرا احتمال کاهش و یا افزایش شدید قندخون وجوددارد.

 

به این ترتیب در کودکان و نوجوانان و سایر دیابتی های فعال که زندگی روزانه متغیری دارند، این شیوه درمان مناسب به نظر نمی رسد.

 

منبع:

سایت انجمن دیابت ایران

www.ids.org.ir

دکتر اسداله رجب